Prezentowany tom studiów jest kontynuacją rozpoczętych w 2004 roku z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Historycznego, Zakładu Dydaktyki Historii i Wiedzy o Społeczeństwie UMK oraz Stowarzyszenia Oświatowców Polskich „Toruńskich Spotkań Dydaktycznych”. Podobnie jak w tomie poprzednim zebrany w nim materiał łączy różne nurty i doświadczenia badawcze z wyraźnym nawiązaniem do praktyki edukacyjnej. Żadne chyba z treści edukacji historycznej nie odnoszą się bardziej do praktyki szkolnej niż problemy „małej ojczyzny” i regionu. Żadne też nie mają tak dużej tradycji historycznej i dydaktycznej, co pociąga za sobą bogactwo koncepcji teoretycznych i rozwiązań praktycznych.
Wprowadzanie do edukacji treści bliskich uczniowi, treści regionalnych, związane było od zawsze z próbą urzeczywistnienia zasady poglądowości. Obok tej naturalnej, dydaktycznej konieczności odwołanie do najbliższego otoczenia geograficznego i historycznego wynikało także z koncepcji regionalizmu, które w różnych okresach z różną mocą oddziaływały na politykę edukacyjną.
W 1925 roku Aleksander Patkowski założył czasopismo „Ziemia”, głoszące jako ideę przewodnią hasło aktywności regionów. W następnym roku ukazał się „Program regionalizmu polskiego” obejmujący zagadnienia gospodarcze, kulturalne i edukacyjno-wychowawcze. Wskazywał on na potrzebę zaangażowania różnych środków oddziaływania – literatury, teatru, muzyki, prasy, sztuki. Na łamach „Ziemi” Stanisław Arnold wskazywał na wartości poznawcze, jakie niesie dla uczniów praca ze źródłami z najbliższej okolicy i regionu. W 1934 roku postulaty środowisk regionalnych uzyskały sankcję edukacyjną. „Program nauki w publicznych szkołach powszechnych” zalecał wzbogacenie treści nauczania języka polskiego, historii, geografii i zajęć praktycznych o elementy regionalne.
Po II wojnie światowej problematyka regionalna rozwijała się nadal – w ramach inicjatyw podejmowanych przez towarzystwa miłośników miast lub regionów, a także w oddziałach Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Powstawały zarówno czasopisma naukowe i popularne, jak i monografie poświęcone historii i współczesności poszczególnych obszarów historyczno-geograficznych. Treści regionalne trafiły też do programów szkolnych. Jednak z uwagi na pogłębiający się encyklopedyzm nauczania niewiele z nich realizowano w czasie godzin lekcyjnych.
Prawdziwy renesans ruchu rozpoczął się po 1989 roku, kiedy to wiele samorządów zadbało o przygotowanie monografii własnego regionu, a także o symbole – herb, flagę, pieczęć. V Kongres Towarzystw Kultury przyjął w 1994 roku „Kartę regionalizmu polskiego”, a rok później Ministerstwo Edukacji Narodowej ogłosiło założenia programowe pt. „Dziedzictwo kulturowe w regionie”, podkreślając iż:
„Zasadniczym warunkiem zachowania własnej kultury i jej trwania jest przekaz dziedzictwa kulturowego. Winno ono być rozumiane przede wszystkim w kategoriach historii, żywej tradycji (która nie ma charakteru reliktowego i jest tworzona współcześnie), folkloru, folkloryzmu oraz języka”. W 1999 roku pojawiła się w szkołach ścieżka edukacyjna „Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie”.
Fenomen rozkwitu współczesnego regionalizmu w epoce ponowoczesnej wrocławski socjolog i kulturoznawca Stefan Bednarek łączy z dwoma zjawiskami – „postępującą demokratyzacją wraz z jej reakcją na dotychczasową omnipotencję centralistycznego państwa oraz rozwojem i globalizacją kultury masowej wraz z towarzyszącą jej ucieczką w stronę lokalności”.
Wiele artykułów tej książki rozwija i konkretyzuje powyższe oceny. Wiele z nich stanowi praktyczne dopowiedzenie do ujęć teorii regionalizmu. Wszystkie zaś zebrane w trzech działach – Region i regionalizm w koncepcjach historycznych i dydaktycznych, Problematyka regionalna w edukacji historycznej, Z doświadczeń metodyków i nauczycieli – dają szeroką panoramę problematyki regionalnej we współczesnej dydaktyce i współczesnej szkole. Dzięki połączeniu różnych tradycji i koncepcji badawczych udało się ukazać region i edukację regionalną w perspektywie historycznej, społecznej i biograficznej. Co szczególnie ważne, udało się zaprezentować także praktyczny wymiar współczesnej edukacji w postaci doświadczeń nauczycieli ze Śląska, Pomorza, Kujaw, Kaszub, Mazowsza czy Wielkopolski. Niezależnie od terenu, niezależnie od bogactwa dziedzictwa przeszłości, treści regionalne, źródła „małej ojczyzny” mogą stanowić okazję nie tylko do realizacji programów, ścieżek edukacyjnych, ale mogą stać się szansą przeżycia niezwykłej przygody historycznej.
To właśnie współpraca dwóch środowisk – nauczycielskiego i naukowego – miała i ma decydujący wpływ na ostateczny kształt współczesnej edukacji regionalnej w układzie i doborze treści, w strategiach i metodyce nauczania.
Oddajemy do rąk czytelników drugi tom „Toruńskich Spotkań Dydaktycznych” w przekonaniu, iż historia regionalna, a zwłaszcza tradycja lokalna stają się coraz bardziej raczej rodzajem terapii w indywidualnej potrzebie kontaktu z przeszłością, niż maszynerii do manifestowania odrębności w obawie przed dominacją polityczną, administracyjną czy kulturową.
dr hab. Stanisław Roszak, prof. UMK |
